फुले - आंबेडकरी आंदोलनाचा तिढा !

फुले आंबेडकरी विचारधारा आणि फुले आंबेडकरी दृष्टिकोन, समाजाच्या अश्या एका आदर्शाची मांडणी करतात ज्यात स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व प्रस्थापित आहे.

एक बाजू अशी आहे की स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व प्रत्येकात रुजवणे जवळ जवळ अशक्य आहे. प्रत्येकात रुजवण्याचा हट्ट सोडला आणि बहुसंख्यांमध्ये तो रुजवण्यास घेतले तरी ते ही एवढे कठीण आहे की ते 'जवळ जवळ अशक्य' च्या जवळ जावून पोहचते. अश्यामुळेच ते तत्व प्रत्येकात सोडा परंतु बहुजनांत मुरवण्याचा द्रोणागिरी पर्वत उचलण्याचा ध्यास घेणे म्हणजे मोठा तापचं आहे. दुसरी बाजू म्हणते की स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व हे तत्व प्रस्थापित झाल्याखेरीज समाजाचा विकास रखडलेला राहतो. जनमाणसात ह्या तत्वाची भावना नसली किंवा ते ह्या तत्वाने चालत नसले तर विकास होणे शक्य नाही. म्हणजेच स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व रुजवण्याचा पर्वत कोणीतरी उचलणे आवश्यक होऊन, मोठी अडचणीची परिस्थिती उभी राहते. उभय दोन बाजूंपैकी दुसरी आवश्यक असली तरी; पहिली दुसरीवर जड आहे ! हे कोणासही नाकबूल होणार नाही. त्यामुळे न उलगडणारी कोंडी तयार झाली असा निष्कर्ष निघतो. परंतु असा निष्कर्ष काढण्यास आपण घाई करीत आहोत असे मला वाटते.

स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व बहुसंख्यांमध्ये रुजवणे जवळ जवळ अशक्य असले तरी ते त्या बहुजनांत प्रस्थापित करता येऊ शकते. रुजवणे आणि प्रस्थापित करणे यात मी फरक करतो. 'रुजवणे' म्हणजे प्रबोधनातून ते लोकांच्यात अंतर्भूत करणे आणि 'प्रस्थापित करणे' म्हणजे शासनाकडून ते कार्यरत करून घेणे. भारतीय संविधानाच्या माध्यमातून ते तत्व प्रस्थापित करण्याची प्रक्रिया पूर्ण झाल्याचे सांगितली जाते. परंतु ते खरंच पूर्ण झालं की कसे? ह्यासंदर्भात संभ्रम आहे. किंबहुना आताचे समाजजीवन आणि म्हणून शासन-प्रशासन यांचे निरीक्षण केल्यास, असे काही प्रस्थापित नाही असा न्यायनिवाडा देण्यास हरकत नाही. म्हणजे ते तत्व प्रस्थापित करणे फुले आंबेडकरी आंदोलनाचे प्रथम कर्तव्य ठरते.

स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व हे तत्व दोन पद्धतीने प्रस्थापित केले जाऊ शकते.

पहिली पद्धत आहे की शासक वर्गात -ज्यांच्या प्रभावाने शासन चालते- ते रुजवणे. शासक वर्ग आणि शासन ह्या दोन वेगवेगळ्या संस्था आहेत. मानव जातीने जेव्हा पासून समाज जीवनात राहायचे सुरु केले आहे, तेव्हापासूनच ह्या दोन्ही संस्था अस्तित्वात आहेत. शासक वर्ग अश्या बुद्धिमान मानवांचा समूह असतो ज्यांच्या विचार करण्याच्या आणि निरनिराळ्या सिध्दांताच्या साहाय्याने मानव जीवन उत्क्रांत होते. जगाच्या पाठीवर कोणताच असा देश सापडणार नाही जेथे अश्या शासक वर्गाच्या प्रभावाने समाज आणि आजकाल; शासन चालत नाही. तसेच शासन म्हणजे अशी एक व्यवस्था जे विविध नियम-कानून स्वरूपातून सामान्य माणसांवर प्रशासन करते. एखादी गोष्ट लागू करायची असेल तर शासनाला ती फार कमी कालावधीत सर्व नागरिकांवर लागू किंवा प्रस्थापित करता येते. आता शासन जर शासक वर्गाच्या प्रभावाने चालत असेल तर आणि स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व शासक वर्गात रुजलेले असले तर ते तत्व सगळीकडे प्रस्थापित असलेले आढळून येईल. आणि जर ते आढळून येत नसेल तर शासक वर्ग त्या विचाराचा नाही असा ठाम निष्कर्ष काढण्यास कोणतीच हरकत असू शकत नाही. म्हणून पहिल्या पद्धतीप्रमाणे प्रथमतः ते तत्व शासक वर्गात रुजवणे त्याचा उपाय आहे.

भारत देशात हा शासक वर्ग कोण राहिला आहे, हे कोणालाही लपलेले नाही. बहुसंख्येने ब्राम्हण आणि ब्राह्मण्याने ग्रासलेले ब्राह्मणेतर हेच प्रामुख्याने आणि जवळ जवळ सर्व काळ शासक वर्ग राहिले ह्यात कोणालाही शंका नाही. त्यांच्यात स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व रुजवणे शक्य नाही. कारण स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व हे तत्व ब्राम्हण्यत्वपेक्षा नुसत वेगळं नसून विरुद्ध आहे. ब्राम्हण्यत्व सोडून स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व ते अंगिकारणार नाहीत, कारण ब्राम्हण्यत्व सोडले तर सर्व संसाधने हातचे निघून जातील. असे कोणतेच तत्व, जे ब्राम्हण्यत्वाला नाकारतात, ते न स्वीकारणे हे त्यांच्या दृष्टीने अगदी बरोबर आहे.

म्हणजे स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व प्रस्थापित करण्याकरिता आपल्याला दुसऱ्या पद्धतीचा विचार करावा लागेल.

स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व प्रस्थापित करण्याकरिता दुसरी पद्धत म्हणजे, जे कोणी ह्या तत्वाचे पालनकर्ते, चाहते, आणि ज्यांच्यात ते बऱ्यापैकी रुजलेले आहे त्यांनी शासक वर्ग होणे. पण हे वाटते तेवढे सोपे नाही. तुम्ही कितीही स्वातंत्र, समता आणि बंधुत्व प्रस्थापित करण्याचे चाहते असले तरी शासक वर्ग बनण्याचा मार्ग खडतर आहे. त्यासाठी रात्रीचा दिवस करून विचारधारेचा नुसताच अभ्यास नाही तर त्याचे विश्लेषण सुद्धा करावे लागेल. त्यानंतर तुमच्या समूहाची हुशारी आणि बुद्धिमत्ता जगाला पटवून द्यावी लागेल. तसे करण्यास काय काय आवश्यक आहे ह्याची जाण असावी लागेल. मिळेल त्या माध्यमातून बुद्धिमत्तेचे प्रभावी प्रदर्शन करून, समस्यांचे सर्वसमावेशक समाधान निर्माण करावे लागेल.

उल्लेखित, सगळे नाही; परंतु त्यातील प्रमुख आहे.......

-प्रशांत रमेश महाले

 ९०७५०१९९१२